«اخبار»

تنظیم گری جدید با محوریت پلتفرم‌های خصوصی با توجه به انتخابات 2020 آمریکا، کرونا و سیاستگذاری و تنظیم گری شبکه های اجتماعی، چشم اندازهای جدیدی را پیش روی دست اندرکاران سیاستگذاری و تنظیم‌گری در جهان قرار داده است. این چالشها در نشست آنلاین «انتخابات آمریکا و شبکه های اجتماعی» با حضور  میثم علیزاده، پژوهشگر دانشگاه هاروارد آمریکا و حسن میثمی، فعال فضای مجازی و رسانه بررسی شد.

قدرت نمایی پلتفرم ها

میثم علیزاده، پژوهشگر دانشگاه هاروارد آمریکا گفت: بسته شدن حسابهای ترامپ در شبکه‌های اجتماعی آمریکا، از مصادیق مدیریت محتوا یا content moderation هستند. پس از این وقایع، عده‌ای خوشحال شدند که جلوی اقدامات ترامپ گرفته شده، اما عده زیادی بابت قدرت فزاینده پلتفرم ها که حتی می تواند جلوی رئیس جمهور آمریکا را نیز بگیرد، نگران شدند. برخی کارشناسان آمریکایی به این واقعه great deplatforming می گویند. این مسائل از چند جنبه قابل بررسی هستند. جنبه هایی مثل ریشه های صحنه زشت حمله به کنگره، پیشینه مدیریت محتوا در آمریکا و ماده 230 قانون «آداب ارتباطات»، قابلیت تکرار اقدامات پلتفرم ها، سیاسی یا خودخواهانه بودن اقدام پلتفرم‌ها، درسهای اقدامات پلتفرم ها برای ما، قابل بررسی هستند. می توان گفت که ریشه اصلی حمله به کنگره آمریکا، دوقطبی شدید سیاسی در آمریکاست که در زمان ترامپ به اوج خود رسید.

حسن میثمی، فعال فضای مجازی و رسانه در این زمینه اظهار داشت: برای اقدامات اخیر پلتفرم ها در آمریکا، می توانیم تیترهایی مثل «انقلاب پلتفرم ها» یا «ساختارشکنی پلتفرم ها» یا «قواعد جدید برای پلتفرم ها» را انتخاب کنیم. این اتفاق که خیلی خبرساز شد، منجر به ایجاد نقطه عطفی در قانونگذاری رسانه‌های اجتماعی شد. بعد از محدود کردن حسابهای کاربری ترامپ، اشغال کنگره اتفاق افتاد و به نوعی ترامپ در حصر قرار گرفت. نکته جالب در اینجا، بیانیه توئیتر و فیسبوک بود. در کشور ما نهاد قضایی به استناد قانون جرایم رایانه ای مثلا به مدیر سایت آپارات می گویند که فلان محتوا را حذف کنید. اما توئیتر و فیسبوک به هیچ قانونی استناد نکردند و مدیر فیسبوک گفت که ترامپ اجازه داشت تا وقتی قوانین ما را رعایت کند، در پلتفرم ما فعالیت کند. ما احساس کردیم که قوانین امنیت ملی آمریکا در حال نقض شدن است و به همین علت حساب کاربری ترامپ به مدت دو هفته تعلیق می شود. این اتفاق برای کشورهای مستقل خطرناک است. فرض کنید کشور هند یک پلتفرم در یک کشور مقصد دارد و قوانین خود را تنظیم می کند. کشور مقصد باید به این بیاندیشد که آیا ممکن است برایش اتفاق تلخی بیافتد یا خیر. ما چند ماه دیگر یک انتخابات در پیش رو داریم و خیلی محتمل است که این اتفاقات در کشور ما بیافتد.

پدیده مرکزیت پلتفرم

در ادامه این نشست، علیزاده درباره پیشینه مدیریت محتوا در آمریکا گفت: مدیریت محتوا و اینترنت در ایران بسیار سیاسی شده است. البته در کشورهای دیگر هم تا حدی سیاسی است. مثلا در آمریکا هر دو جناح سیاسی معتقدند که قانون مدیریت محتوا باید انجام شود. اما هر جناح برداشت مختلفی دارند. در کشور ما، یک جناح وقتی در زمینه شبکه های اجتماعی صحبت شود، سریع از شائبه فیلتر کردن صحبت می‌کنند.

وی ادامه داد: ما الان با پدیده مرکزیت پلتفرم مواجه هستیم. یعنی پلتفرم ها مرکزیتی پیدا کرده اند که هر کاری بخواهند انجام می دهند و قوانین آمریکا تا الان به آنها اجازه چنین امری را داده است. پلتفرم ها می‌توانند با این ابزار که چه چیزی منتشر شود یا نشود، چه کسی صحبت کند یا نکند، گفتمان عمومی جامعه را شکل دهی کنند.

سه دوره حکمرانی اینترنت

علیزاده افزود: بطور کلی،  از ابتدای شکل گیری اینترنت تاکنون 3 دوره حکمرانی اینترنت داشته ایم. دوره اول که از دهه 90 میلادی شروع شد، به دوره «حقوق» معروف است. بحث از این بود که مردم بتوانند آزادانه حرفشان را بزنند و رسانه های خبری و دولت نگهبانان اخبار هستند. اینترنت باعث شکل گری گفتمان آزاد و مستقل از دولت و حکومت و رسانه ها می شود. بنابر این تاکید بر این بود که هر که هر چه می خواهد را باید بتواند بیان کند.  در دوره اول برخی وقایع ناخوشایندی مثل گفتار نفرت پراکنانه، محتوای غیر قانونی شنیع از قبیل پورن کودکان، انتشار فیلم های جنسی بدون رضایت طرف مقابل، آزار و اذیت، توهین به ادیان و نژادهای و ملیتهای مختلف، اخبار جعلی اتفاق افتاد. این مسائل باعث شد که وارد دوره دوم حکمرانی اینترنت به نام «سلامت عمومی» شویم. در این دوره معتقد بودند که حقوق مردم باید رعایت شود، اما باید جلوی این اتفاقات زشت گرفته شود. یک سری قوانین از جمله قانون GDPR اتحادیه اروپا وضع شد و برخی کشورها قوانین محلی وضع کردند. اخیرا وارد دوره سوم حکمرانی اینترنت به نام «مشروعیت یا فرآیند» شده ایم. در این دوره گفته می شود که سلامت عمومی از طریق مدیریت محتوا باید اتفاق بیافتد. یعنی چه قوانینی وضع شوند، ضامن اجرایی آن چه باشد و یا اینکه مرزها را چگونه باید مشخص کرد. عده ای معتقدند که پلتفرم ها باید مرزها را مشخص کنند، عده ای معتقدند که این کار باید توسط دولت و دستگاه قضایی و مجلس باید انجام شود، عده ای هم معتقد به انجام این وظیفه توسط نهادهای ثالث مثلا نهادهای مردم نهاد هستند.

این پژوهشگر دانشگاه هاروارد گفت: مهمترین قانون ناظر بر مدیریت محتوا در آمریکا، همان قانون ماده 230 وضع شده در سال 1996 است. طبق این قانون تمامی سرویس های اینترنتی در قابل محتوای تولیدشده توسط کاربرانشان مصون هستند. یعنی در صورت تخلف کاربر، قانون مسئویتی را متوجه پلتفرم نمی داند. این قانون برای همه خدمات اینترنتی است نه فقط فیسبوک و توئیتر و به طور مثال نظرات کاربران زیر اخبار سایتها را نیز شامل می شود. میثمی نیز در این زمینه اظهار داشت: با توجه به اتفاقاتی که در حوزه رسانه های اجتماعی در انتخابات آمریکا رخ داد، می توان چند پیش بینی محتمل داشت. اولین پیش بینی، معتبر شدن رسانه های اجتماعی محلی و منطقه ای است. با وجود قدرتهایی مثل چین و روسیه، بعید نیست که بلوک شرق آسیا شبکه اجتماعی مختص خود را داشته باشد. اعتبار شبکه های اجتماعی بین المللی تا حدودی زیر سوال رفت. البته ممکن است شبکه های اجتماعی بین المللی بتوانند خودشان را خرده فرهنگهای موجود در کشور وفق دهند. پاسخگویی پلتفرم ها به دولتها افزایش پیدا خواهد کرد.

سه نوع نگرش به پلتفرم در ایران

میثمی تصریح کرد: بطور کلی 3 نوع طیف و نگاه به پلتفرم ها در ایران وجود دارد: «محتواگرایان»، «منطقیون» و «پلتفرم زدگان». محتواگرایان می گویند پلتفرم مهم نیست، محتوای خوب می تواند به ترندها شبکه های اجتماعی راه پیدا کند و افکار عمومی را تحت تاثیر دهد. اصالت را به محتوا می دهند. در ایران هم عده ای می گویند چرا ما باید به سمت تولید پلتفرم برویم، به جای آن باید محتوای خوب تولید کنیم. این افراد با ایجاد پلتفرم ملی مخالفند. در مقابل این افراد، طیف پلتفرم زدگان را داریم. این افراد کاری به محتوا و منشا آن ندارند. اصالت را به پلتفرم می دهند و بر بسته شدن پلتفرم های خارجی تاکید دارند. در بین این دو طیف، دیدگاه و طیف منطقیون را داریم. بر ترکیب محتوای خوب روی پلتفرم رگوله شده (تنظیم شده) تاکید دارند. نمونه بارز آن، حذف پستهای ایرانی ها در اینستاگرام درباره حاج قاسم سلیمانی است. در اینجا آمریکا دارد در ایران قانون خودش را پیاده می کند. با توجه به این موارد، می گوییم هم محتوا مهم است و هم پلتفرم.

قوانین بدون پشتوانه، آفت قانونگذاری اینترنتی

علیزاده در پاسخ به سوالی در خصوص چالشهای قانونی در زمینه اصلاح قانون های اینترنتی گفت: برای قانونگذاری در آمریکا، از متخصصین و فعالان آن حوزه دعوت می شود که به مجلس بیایند. نبود این راهکار در کشور ما حس می شود. نکته بعدی اینکه نماینده یا نمایندگانی که می خواهند قانونی را طراحی و ارائه دهند، از یک تیم تخصصی استفاده می کنند. همچنین وقتی پیش نویس اولیه ای از قانون تهیه شد، از مراکز تحقیقاتی و دانشگاهیان درباره آن نظرخواهی می شود. متاسفانه این مورد نیز در کشور ما انجام نمی شود. یکباره خبری می شنویم که پیش نویس یک قانون بین نمایندگان در حال نظرسنجی است. اصلا مشخص نیست که این قانون را چه کسی نوشته و دانشگاهیان و فعلان رسانه از آن خبر ندارند. تا موقعی که یک امر برای مردم مسئله نشود، از سیاستمدار انتخاب شده هم نمی توان انتظار زیادی داشت. گاهی اوقات بجای انتقاد از مسئولین، باید در جهت افزایش آگاهی مردم تلاش کنیم.

4 چالش مهم شکل نگرفتن مدیریت محتوا در آمریکا

مدیر امنیت شبکه فیسبوک در مقاله ای چالشهای شکل نگرفتن مدیریت محتوا را برشمرده است. از نظر وی، اولین چالش این است که دولت آمریکا ایده ای ندارد که در فیسبوک چه خبر است. چالش دوم این است که حقوق کارمند مایکروسافت یا فیسبوک یا توئیتر تقریبا دو برابر یک کارمند دولتی است. یعنی تا موقعی که دولت آمریکا حاضر به سرمایه گذاری در این حوزه و جذب متخصصین آن برای وضع قوانین نباشد، اوضاع همین است که پلتفرم ها دست بالا را دارند. البته یک سری چالشهای قانونی نیز وجود دارد. مثلا در آمریکا گفتار نفرت پراکنانه و نژادپرستانه و … با توجه به متمم اول قانون اساسی غیر قانونی نیستند و این گاهی بر بقیه کشورها نیز تاثیرگذار است. مثلا هند از فیسبوک خواسته بود که محتوای فیسبوکی خلاف سیاستهای هند در خود هند حذف شود، اما فیسبوک اعلام کرد که در قانون آمریکا اینها جرم نیستند (قانون آزادی بیان) و فیسبوک متعهد به قوانین آمریکاست. چالش دیگری که در اصلاح قوانین و اعمال محدودیتهای سنگین برای پلتفرم ها وجود دارد، این است که قوانین سنگین باعث ایجاد ترس در پلتفرم شود و باعث شود پلتفرم ها حساسیت بیش از حد به خرج دهند. یعنی حتی موارد قانونی را نیز حذف کنند تا مشمول جریمه نشوند. این به نوعی موجب سانسور می شود. چالش بعدی، ایده کاهش دیده شدن محتوای داری تخلف نفرت پراکنانه و … است. یعنی آن توئیت حذف نمی شود، بلکه با الگوریتمهای خاص آن محتوا را آنقدر پایین می برند که به راحتی قابل مشاهده نباشد. ایده دیگر، مسدود کردن قابلیت بازنشر یا ریتوئیت محتوای کاربران مشکل دار بود. اما حتی این مورد هم می تواند مخالف قانون آزادی بیان آمریکا و منع گسترش آزاد اطلاعات باشد.

چالش دیگر این است که اگر پلتفرم ها ملزم به نظارت سنگین بر کاربران باشند، پلتفرم ها و بخش خصوصی را تبدیل به مامور دولت می کند. این امر می تواند تبعات اقتصادی و اجتماعی داشته باشد. ضمن اینکه مخالف قوانین آمریکاست. برخی نمایندگان مجلس آمریکا به دنبال این بودند که به جای ملزم کردن پلتفرم ها، مشوق و مجازات در نظر بگیرند. یکی از موارد پیشنهادی برای اصلاح ماده 230 این بود که پلتفرم ها باید از لحاظ سیاسی خنثی عمل کنند و این خنثی بودن توسط 4 نماینده از دولت و مجلس باید تایید شود.

قانونگذاری خوب، اجرای ضعیف

میثمی در پاسخ به سوالی در زمینه چالشهای عمومی سازی بحث مدیریت محتوا و داخلی سازی قوانین اظهار داشت: وظیفه ما به عنوان کنشگر فضای مجازی، این است که مردم را هم همراه و هم آگاه کنیم. اما این خیلی سخت است. هر چقدر هم به انتخابات نزدیک می شویم، اینگونه بیان این صحبتها سخت تر می شود. ذکر این نکته ضروری است که در زمینه اسناد بالادستی چیزی کم نداریم. سال 76 که اینترنت وارد ایران شده و سال 77 اولین سند بالادستی را ابلاغ کرده ایم. در زمینه قانونگذاری کشوری پیشرفته هستیم، اما در زمینه اجرا کمبودهایی داریم. یکی از مشکلات ما عدم شناخت صحیح مسئولان از فضای مجازی و نبود سواد رسانه ای حتی در بین مسئولان است.

بسمه تعالی 

بلاتکلیفی و سردرگمی در مواجهه با کودکان و نوجوانان در فضای مجازی در نشست «کودک و نوجوان و الزامات سیاست گذاری در فضای مجازی» ساترا مطرح شد 

بنابر اهمیت مسئله‌ی کودکان و نوجوانان و فضای مجازی، دفتر مطالعات تنظیم‌گری رسانه ساترا نشست تخصصی «کودک و نوجوان و الزامات سیاستگذاری در فضای مجازی» را برگزار کرد. در این نشست تلاش شد تا با بررسی این مبحث از ابعاد مختلف مسئله‌ی سیاست­گذاری کودکان و نوجوانان و چالش‌های حضور آنان در فضای مجازی، نگاهی نسبتاً چندبعدی طرح و پیشنهاد شود.

توانمندسازی والدین؛ بخشی از کلید حل مسئله

درابتدای این نشست، مرتضی معافی و عباس نیک‌نفس پژوهشگران حوزه‌ی کودک و رسانه به ارائه‌ی گزارش خود با همین موضوع پرداختند. معافی چهار راهکار ارتقا و ترویج خودتنظیم‌گری، ارتقای آگاهی، به‌ثمر رسیدن قانون صیانت از کودکان و همچنین بازنگری قوانین موجود را به‌عنوان تکه‌های این پازل معرفی کرد. تأکید او علاوه بر کارآمدشدن اسناد حقوقی موجود، بر توانمندسازی خود والدین و شهروندان بود.

جزئی‌نگری؛ پاشنه‌ی آشیل راهکارها

حسین حق‌پناه، پژوهشگر حوزه‌ی کودک و رسانه نیز در ادامه نگاهی متفاوت نسبت به مسئله‌ی کودک و نوجوان را پیش کشید. حق‌پناه تأکید داشت که کودک و نوجوان را نباید یکی دانست و معتقد بود در کشور ما مسئله‌ای به‌نام نوجوان نادیده انگاشته شده است.

حق‌پناه هم این نکته را بیان داشت که سند حمایت از کودکان پشت در شورای عالی فضای مجازی مانده است و جلو نمی‌رود. ازنظر او ما در حوزه‌ی نقشه و نظام مسائل ضعف داریم اما ضعف اصلی در حوزه اجرا و مسئله دانستن کودک است؛ درواقع نمی‌دانیم از کجا باید شروع کنیم. حق‌پناه روی مسئله‌لی کلیدی دست گذاشت و گفت که در این مسئله، همه‌ی بار را به آموزش دادیم و نگاه آرمانی داشتیم و فکر کردیم با خودتنظیم‌گری می‌توانیم مسئله را حل کنیم. این نگاه، نگاهی غیرواقعی است!

حق‌پناه معتقد است در این حوزه وقتی صحبت به‌میان می‌آید، مسئله بسیار مرتبط با امور جنسی است. و عمده‌ی بحث روی آسیب های جنسی است اما در وضع مطلوب از نظر ما فضای مجازی باید در جهت رشد کودک و نوجوان دانسته شود.

به‌عنوان پیشنهاد نیز حق‌پناه بیان کرد که نیازمند توسعه‌ی بازار محتوا در فضای مجازی است. همچنین ابراز کرد که باید سازوکاری باشد که مسائل را ازنظر حقوقی پیگیری کرد.

گرته‌برداری از مدل‌های موجود به‌عنوان راه‌حل اشتباه حکمرانی فضای مجازی

سیده عاطفه موسوی، پژوهشگر فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از آسیب‌های موجود را گرته‌برداری از مدل‌های دیگر و تدوین اسناد براساس آنان دانست. وی همچنین در ارائه‌ی راهکار و تنظیم‌گری، ازمنظر فنی آن را شامل دو بخش دانست:

• ارائه‌دهندگان همچون اپراتورها
• اعمال‌کنندگان: که شامل سه گروه خود افراد، نهادهای میانی همچون آموزش و نهادهای حاکمیتی

وی گفت در همه‌ی این‌ها مخصوصاً درسطح خود افراد می‌توانیم ابزارهای خوبی داشته باشیم اما یا درسطح مدیریت یا درسطح ابزار روند مناسبی وجود ندارد.

🔶دفتر مطالعات تنظیم گری رسانه ساترا برگزار می کند:
کودک و نوجوان و الزامات سیاست گذاری فضای مجازی کشور

باحضور:

🔷محمد ابوالحسنی
تولیدکننده‌ی محتوای کودک

🔷سیده‌عاطفه موسوی
پژوهشگر فناوری اطلاعات و ارتباطات

🔷 حسین حق‌پناه
پژوهشگر حوزه‌ی کودک و رسانه

🔷 و ارائه عباس نیکنفس و مرتضی معافی

زمان برگزاری: چهارشنبه 3 دی‌ماه 1399
ساعت: 18

جهت شرکت در نشست، ازطریق لینک زیر به عنوان میهمان وارد شوید:

https://b2n.ir/869437

با گسترش خدمات رسانه ای موضوعی همچون خدمات آموزشی و کودک در زیست بوم رسانه های آنلاین کشور، مسئله تنظیم گری و توسعه این سرویس ها در دستور کار ساترا قرار گرفته است. بر همین مبنا، دفتر مطالعات تنظیم گری ساترا (رسانو) در راستای بهره گیری از ظرفیت های فعالان و کسب و کارها در تدیون مدل بومی تنطیم گری رسانه و ارتباطات، اقدام به برگزاری اولین نشست هم اندیشی با موضوع تدوین مدل بومی تنظیم گری رسانه در روز چهارشنبه 19 آذر ماه نمود. در این نشست که با حضور مهدی داوری، مدیر تلوزیون تعاملی تیوا، امیر تیموری، مدیر سرویس فیلیمو، اشکان صادقی، مدیر سرویس فیلیمو  مدرسه و فرزاد آذری پور، مدیر سرویس هاشور برگزار شد.

در ابتدا مشاوران و کارشناسان دفتر مطالعات ساترا به طرح مسئله و ضرورت تنظیم گری این نوع از خدمات پرداختند که پس از آن سایر اعضا به طرح مباحثی همچون لزوم تدقیق مقررات در کشور و لزوم حمایت نهاد تنظیم گر از کسب و کارها تاکید شد.

وبینار تخصصی تلویزیون در عصر همگرایی

وبینار تخصصی تلویزیون در عصر همگرایی روز شنبه اول آذر 1399با حضور دکتر سیدجمال الدین اکبرزاده جهرمی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی (ره) و دکتر یاسر خوشنویس، پژوهشگر حوزه رسانه  به مناسبت روز جهانی تلویزیون توسط مرکز مطالعات تنظیم‌گری سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر برگزار شد.

در ابتدای این وبینار، از کتاب جدید دفتر مطالعات تنظیم‌گری ساترا با عنوان «راهنمای تنظیم‌گری پخش رادیو-تلویزیونی» رونمایی شد. این کتاب در خصوص تمامی مسائل مختص حوزه پخش رادیو تلوزیونی مانند مجوزدهی، تخلفات برودکسترها و برخورد با آن­ها، پخش دیجیتال، طیف و چگونگی اختصاص یافتن آن به برودکسترها و.. صحبت می کند. علاقه مندان می توانند با عضویت در خبرنامه دفتر مطالعات تنظیم گری ساترا  از آخرین اخبار مربوط به چاپ و خرید این کتاب مطلع شوند.

پس از رونمایی، اکبرزاده جهرمی  در خصوص «سیاست­گزاری در عصر پساتلویزیون» صحبت کرد و اظهار داشت: به عنوان مقدمه، باید عرض کنم که سیاست­گزاری رسانه ای ذیل سیاست­گزاری فرهنگی و آن خود ذیل سیاست­گزاری عمومی است. مفهوم سیاست­گزاری مشتق از کلمه «policy» و قدرت است. بنابر این در بحث سیاست­گزاری، با توازن قدرت و نیروها مواجه هستیم.» وی ادامه داد: مفهوم دیگر مطرح در سیاست­گزاری، «public» یا عموم است. به این معنا که پای مصالح عموم مردم در میان است و سیاست­گزاری باید معطوف به نافع عامه باشد و یک مسئله و مشکل را حل کند.

اکبرزاده با اشاره به تحولات پخش برودکست در دهه های اخیر گفت: در گذشته تلویزیون به دلیل سرمایه گذاریهای سنگین و محدودیت طیف فرکانسی، هر بازیگری را در این عرصه نمی پذیرفت. ارسال سیگنال به راحتی امکان پذیر نبود و نیاز به تجهیزات گران قیمت و نیروی انسانی متخصص داشت. بنابراین دولت ها عامل مهمی بودند که اجازه ورود دیگران به عرصه برودکست را نمی دادند و یک نوع انحصار طبیعی وجود داشت. با ظهور انقلاب دیجیتال و همگرایی رسانه ای و ایجاد ماهواره های پخش مستقیم، آن انحصار قبلی پخش برودکست از میان برداشته شد. نکته مهم در خصوص کشور ما این است که این تحولات تکنولوژیکی که از دهه 1980 شروع شد و در دهه 1990 پیشرفت زیادی داشت، مصادف با انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بود.

وی در ادامه اظهار داشت: در کشور ما سیاست‌گذاری فرهنگی تابع دولت و حداکثری است. اما می‌توان گفت که در کشورهای دیگر این‌گونه نیست و سیاست‌گذاری فرهنگی تابع دولت، حداقلی است. اگرچه شواهد بسیاری وجود دارد که در کشورهای دیگر فرهنگ مهم است و مثلا پنتاگون در امریکا به فیلم‌سازی کمک  می‌کند، اما در امریکا دولت در عرصه فرهنگ خیلی دخالت نمی‌کند. اما ما در عرصه فرهنگ بسیار حساس هستیم و حتی در قانون اساسی یک اصل درباره تلویزیون داریم.

علل نیاز به تنظیم‌گری رسانه‌ها

اکبر زاده گفت: خلاصه می‌توان گفت که نیاز به تنظیم‌گری رسانه‌ها به دلیل دو عامل بود، اول تکنولوژی و دوم جنبش‌های سرمایه‌داری. همان‌طور که در نظریه جامعه اطلاعاتی گفته ‌شده، جوامع در حال حاضر به سمت اطلاعاتی شدن می‌روند  و حتی اقتصاد هم اطلاعاتی می‌شود. یعنی داده‌ها مهم هستند و گاهی تولید ثروت از طریق جمع‌آوری و پردازش اطلاعات صورت می‌گیرد. پس بحث منافع و گردش مالی نیز در سیاست‌گذاری مهم است. این حوزه به منافع اقتصادی و حساسیت‌های فرهنگی و همچنین امنیت ملی گره خورده است. کشور ما دائم در کانون توجه رسانه‌های بین‌المللی و تغییر نظام در ایران همواره در دستور کار غربی‌ها بوده است. پس رسانه‌ها در این میان نقش مهمی دارند و لزوم تنظیم‌گری رسانه‌ها در این میان احساس می‌شود. بنابراین علاوه بر وجه تکنولوژیک، باید به سایر جنبه‌ها نیز دقت کنیم.

در عصر همگرایی نمی‌توانیم نهادهای مختلف سیاست‌گذاری داشته باشیم

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار داشت: تصمیم‌گیری درباره منافع و تخصیص منابع، بر اساس یک منطق غیرثابت شکل می‌گیرد. مثلا در نهاد تنظیم‌گری امریکا به اسم FCC، روسای جمهور نقش دارند. پویایی‌های اجتماعی، مطالبات مردم یک جامعه را تغییر می‌دهد و این تغییرات در تنظیم‌گری نیز جلوه می‌کند. هر جا اختلافات کم شوند و درباره یک موضوع به اجماع برسیم، حرکت جامعه آغاز می‌شود، مثلا در موضوع برجام. البته ما نباید در زمینه سیاست‌گذاری از کشورهای دیگر تقلید کنیم. متاسفانه ما در کشورمان شاهد عدم توازن هستیم و سران قوا در زمینه تنظیم‌گری دچار اختلاف نظر هستند. به همین دلیل مکانیسم‌های فعلی به درستی کار نمی‌کنند. در عصر همگرایی نمی‌توانیم نهادهای مختلف سیاست‌گذاری داشته باشیم. مثلا نهاد FCC  در امریکا برآیند نیروهای این کشور است و در خصوص منافع و مصالح قابل تغییر امریکا تصمیم‌گیری می‌کند. در خصوص فضای مجازی، با تدبیر رهبر انقلاب، شورای عالی فضای مجازی شامل اعضای حقیقی و حقوقی تشکیل شد تا یک نوع اجماع در زمینه فضای مجازی شکل بگیرد.

دلیل ملی شدن تلویزیون در ایران

در ادامه این وبینار، یاسر خوشنویس در خصوص «پخش گسترده در مقام زیرساخت و مسئله قدرت زیرساختی» اظهار داشت: مایکل مان، جامعه‌شناس، می‌گوید دولت-ملت‌ها در قرن هجدهم توجه خاصی به زیرساخت‌ها داشتند. اولین آنها کانال‌های آبی و بندرها بود. من در اینجا از مفهوم کانال به صورت استعاره استفاده می‌کنم. کانال می‌تواند به خط راه‌آهن، تلگراف، پخش گسترده (برودکست) نیز اشاره داشته باشد. باید مشخص شود که چه کالایی از سوی چه کسانی با چه تعرفه‌ای می‌تواند جابه‌جا شود. این کانال برای دولت تولید قدرت می‌کند. تلویزیون در ایران ابتدا به صورت خصوصی ایجاد شد. در گذشته تضاد مصلحت‌ها و پوشش اخبار مربوط به حاکمیت، موجب می‌شد که دولت روی تلویزیون نظارت داشته باشد و به همین دلیل تلویزیون ملی شد.

نه نظارت کاملا بسته، نه رهایی کامل بدون نظارت

این پژوهشگر حوزه رسانه افزود: الان نظارت روی کانال‌های جدید به راحتی نظارت روی کانال‌های قبلی نیست و یک رژیم جدید را می‌طلبد. تصور ما از کنترل رسانه‌های جمعی مربوط به دهه ۱۳۶۰ است. یعنی شیوه‌های نظارت و تنظیم‌گری ما مبتنی بر رادیو و تلویزیون دهه ۶۰ است. چون روی تحولات به خوبی متمرکز نشده‌ایم. حکمرانی در این فضای جدید، نیاز به شناخت مفاهیمی مثل «حکمرانی چند ذینفعی» دارد. به عبارتی نباید به دوگانه‌سازی‌هایی مثل نظارت کاملا بسته یا رهایی کامل بدون نظارت توجه کنیم. یعنی نگاه صفر یا صدی نداشته باشیم.

وی در ادامه گفت: در اینجا با یک طیف مواجه هستیم. در میانه این طیف هم عموم جامعه و هم نخبگان وجود دارند. در زمینه حکمرانی چند ذینفعی، تجربه‌ای مثل اتاق بازرگانی و تجارت وجود دارد. یعنی باید بدانیم که چگونه بازیگران را گرد هم بیاوریم و به آنها فرصت بدهیم تا صدایشان شنیده شود. برای این منظور راهکارهایی مثل مشورت، نظرسنجی، کرسی مشورتی در نهاد تنظیم‌گر و کرسی همراه با رای وجود دارد. بازیگران مختلف باید احساس کنند که در فرآیند تنظیم‌گری و پیدا کردن راه‌حل نهایی مشارکت داشته‌اند. البته نحوه بازی بازیگران در زیرساخت‌ها باید مشخص شود، چون رسانه‌های جدید اکثرا زیرساخت اختصاصی ندارند و می‌خواهند از کانال تنظیم‌گر استفاده کنند،  بنابراین باید تغییرات زیرساخت‌های بزرگ در ایران را بررسی کنیم.

حرکت به سوی حکمرانی چند ذینفعی

این پژوهشگر حوزه رسانه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با وجود نزاع بین گروه‌های مختلف چگونه می‌توان به سمت حکمرانی چند ذینفعی حرکت کرد، اظهار داشت: گذار به سمت حکمرانی چند ذینفعی به سادگی امکان‌پذیر نیست. در این میان هم خطر عدم رعایت انصاف و هم شیوه‌های برهم‌زننده وجود دارد. در حال حاضر ما تنوع کمتری از لحاظ ذینفعان داریم. در حالت بهینه، زیرساخت‌ها باید به شیوه چند ذینفعی سیاست‌گذاری شوند و این گذار مشکل است. اما این کار را باید وظیفه خود بدانیم.

نیازمند تنظیم‌گری منسجم و یکدست هستیم

خوشنویس افزود: در حال حاضر، قفل شدن در شرایط گذشته و وابستگی به مسیر وجود دارد تا از ناپایداری جلوگیری شود. کانال‌کشی در این مسیر سخت است اما نباید به کلی آن را کنار بگذاریم. باید به بازیگران فرصت دهیم تا خودشان را نشان دهند. البته نه اینکه کامل اختیارات را به آنها تفویض کنیم. اول باید آنها را به رسمیت بشناسیم حتی در قالب مشورتی.

وی با بیان اینکه احساس به رسمیت شناخته شدن به تصمیم‌گیری بهتر کمک و از اقدامات بر هم زننده نظم جلوگیری می‌کند، گفت: اگر صداهای مختلف را به رسمیت نشناسیم، این صداها یا در واقع رسانه‌ها از کانال دیگری به دنبال تحقق اهدافشان خواهند بود. نهاد تنظیم‌گر واحد و چندصدایی می‌تواند در بازارهای مختلف وجود داشته باشد. اما این تنظیم‌گر باید منسجم و یکدست باشد.

تنظیم‌گری به زیرساخت‌ها گره خورده است

در ادامه این بحث، اکبرزاده جهرمی نیز در خصوص امکان خودتنظیم‌گری رسانه‌ها و حکمرانی چند ذینفعی و نحوه اجرای آن تصریح کرد: تنظیم‌گری به زیرساخت‌ها گره خورده است. تفاوت زیرساخت‌ها و پلتفرم‌های جدید با قبلی این است که کنترل آنها به لحاظ فنی دیگر امکان‌پذیر نیست. حتی اگر ذینفعان کنار یکدیگر باشند، ممکن است با تاثیرگذاری یک عامل بیرونی یک حالت خاص به وجود بیاید. اما کلیت نظام سیاسی نباید دچار صدمه شود. در کشور ما مهم‌ترین ملاحظه، امنیت ملی است. راه چاره در این موضوع، بازارها هستند. البته حوزه شبکه‌های اجتماعی متفاوت است و نمی‌توان این حوزه را با راه‌حل‌های کلی پیش برد. مثلا در زمینه پلتفرم‌های ماهواره‌ای، ژاپنی‌ها حساسیت دارند که حتی اگر زیرساخت از طرف خارجی تامین می‌شود، تامین‌کننده محتوا حتما باید از طریق ژاپنی‌ها تامین شود. چینی‌ها هم سرمایه‌گذاری‌های خارجی‌ها را در بخش زیرساخت بلامانع اعلام کرده‌اند. باید در این حوزه‌ها بازارها را از هم تفکیک و وظایف یکدیگر را مشخص کنیم. بحث شبکه ملی اطلاعات را هم باید مدنظر داشته باشیم. زیرساخت ما قابلیت‌های خوبی ندارند، مثلا اگر گوگل نباشد، موتور جستجوی خوبی در داخل نداریم.

تفکیک بازارها به معنی داشتن تنظیم‌گر جداگانه در همه حوزه‌ها نیست

اکبرزاده جهرمی در پاسخ به سوالی درباره احتمال تضاد تفکیک بازارها و همگرایی نهادهای تنظیم‌گر گفت: در امریکا به دلیل سرمایه‌گذاری سنگین در فیبر نوری، انحصار ایجاد کرده‌اند تا سرمایه برگردد. برای جلوگیری از انحصار می‌توان تفکیک بازارها را انجام داد، اما تفکیک بازارها به معنی داشتن تنظیم‌گر جداگانه در همه حوزه‌ها نیست. بلکه باعث می‌شود که تنظیم‌گر در یک حوزه مشخص به تصمیم‌گیری شفاف برسد و موضوع بیش از حد کلی نشود.

خوشنویس نیز در خصوص تفکیک بازارها گفت: من بین تفکیک بازارها و همگرایی نهادی تنظیم‌گر واحد و چندصدایی نمی‌بینم. این نهاد می‌تواند به مجموعه‌ای از پرسش‌ها در بازارهای مختلف پاسخ دهد. این در مواقعی است که یک راه‌حل واحد برای کل فضای مجازی نداریم. مثلا برای شبکه اجتماعی، پرداخت الکترونیک و پخش زنده راه‌حل یکسانی وجود ندارد.

اکبرزاده در ادامه این وبینار در خصوص تنظیم‌گری صداوسیما در عرصه برودکست و برودبند گفت: نباید تلویزیون و برودکست را طوری تعریف کنیم که فارغ از جنبه‌های فنی باشد. تلویزیون به معنای متعارف خود در حال قدیمی ‌شدن است. الان سایت نتفلیکس به نوعی یک تلویزیون است. شرکت نتفلیکس با بیش از یک‌صد کشور قرارداد تنظیم‌گری دارد و استانداردها را رعایت می‌کند. متاسفانه در کشور ما تنظیم‌گری به نوعی گرفتار یک بازی سیاسی شده است. در حالی که نهاد تنظیم‌گر باید وظایف و مسئولیتش را به رسمیت بشناسد و باید بداند که مشروعیت خود را از کجا می‌گیرد. مثلا اگر مجلس در حوزه شبکه‌های اجتماعی خود را مسئول می‌داند، آیا دولت در این زمینه نقشی ندارد؟ این روند در درازمدت نمی‌تواند مشکلات کشور ما را حل کند.

چگونگی طراحی یک نظام تنظیم‌گری برای سرویس‌های صوتی و تصویری آنلاین

در ادامه این بحث، یاسر خوشنویس در پاسخ به سوالی در زمینه چگونگی طراحی یک نظام تنظیم‌گری برای سرویس‌های صوتی و تصویری آنلاین گفت: ما تجربه جا ماندن از تصمیم‌گیری‌ها را داریم. در زمینه حکمرانی چند ذینفعی، ما باید این حس را به بازیگران اصلی عرصه رسانه بدهیم که برای تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز، از آنها نظرسنجی می‌شود و این‌گونه نیست که صرفا پس از تصمیم‌گیری از نحوه اجرای آن مطلع شوند. مشارکت ذینفعان در تصمیم‌گیری‌ها موجب می‌شود آنها احساس کنند که صدایشان در نهاد تنظیم‌گر شنیده می‌شود و نظر مشورتی آنها مدنظر قرار می‌گیرد.

خوشنویس در پاسخ به سوالی در خصوص علت عقب ماندن کشور ما از فناوری‌های جدید گفت: متاسفانه در کشور ما سیاست‌گذاری به عنوان یک حرفه متمایز شناخته نمی‌شود. مثلا در حوزه بهداشت یک پزشک هرچقدر هم تبحر داشته باشد، یک سیاست‌گذار نیست. یک پزشک یا یک مهندس خوب الزاما یک سیاست‌گذار خوب نخواهد بود.

علت عقب ماندن ما از تحولات تکنولوژیک

در انتهای این وبینار نیز اکبرزاده اظهار داشت: عقب ماندن ما از تحولات تکنولوژیک گاهی به فرهنگ ما برمی‌گردد. فرهنگ ما در حال تغییر بسیار سریع است، اگرچه به مواریث و سنت‌ها و حفظ آنها توجه بیشتری داشته‌‌ایم. یکی از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی شاخصه‌های هافستد ( استاد برجسته مردم‌شناسی ) را در بین همکلاسان خود بررسی کرد و به نتیجه جالبی دست یافت. مثلا اینکه ما در شاخص فردگرایی از میانگین جامعه امریکایی بالاتر هستیم. اینها به دلیل ریشه‌های تاریخی ماست. اگر این ریشه‌ها مدیریت نشوند، ممکن است تبدیل به بحران شوند. باید بدانیم که از راه‌حل‌های فوری نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود و مشکلات کشور ما باید به صورت تدریجی حل شوند.